Ырыа5а абылаппыт дьон

(П.П. Одорусов, Н.И. Бойлохов, А.П. Иванова)

Иркутскай куорат биир культуратын дьиэтин улахан саалата. Элбэх киьи мустубут. Манна 1972-73 сылларга ыытыллыбыт уус-уран самодеятельноьы Бутун Россиятаа5ы коруу тумук концера бара турар. Анна Дмитриева ыллыыр:

«Тыьыынча то5ус суус туорт уон биир,

Туорт  уон биэс

Тыыннаахтар умнубат

сыллара.

Адьыр5а   остоо5у   кыдыйар ытык иэс,

Анда5ар  этиллэр  тыллара...»

Баян баай дор5ооно до5yьуоллаах эмиэ да оьуоннээх, эмиэ да орогойго, кыайыыга ынырар кэрэ-чуор дор5ооннор кутуллубуттарыгар саала сэргэхсийэ туьэр. Ол «уот сэрии сылларын» толон туостэринэн тэлсибит аастыйан эрэр баттахтаах а5ам саастаахтар, хараастыбыттыы тутталлар.

Кинилэр харахтарыгар сэрии ынырыктаах хартыыналара субу костон кэлэр курдуктара. Ону оссо кууркэтэн биэрэрдии:

«Хаан-хааннa! Тыын-тыынна! Кыырыктаах   атаака

Хатанан хаалбыттар

харахпар!

Ийэ  буор,  сир-халлаан

хаьыыта-ынчыга

Иьиллэр  курдуктар

кулгаахпар...»—

Ырыаьыт     куолаьа     чин-чинник иьиллэр.

Ырыа бутуутун саала cyhyо5эр туран корсор. Намыраабат ытыс тыаЬа. Уеруутуттэн ата5а сири билбэт буолбут Анна Петровнаны Иркутскай олохтоохторо, лауреат буолбутунан э5эрдэлээбиттэрэ, элбэх боппуруостары  биэрбиттэрэ.

Нонуо кунугэр «Восточно-Сибирская правда» хаьыакка музыкальнай критик Э. Климова биьиги ырыаьыппытыгар урдук сыанабылы биэрбит ыстатыйатын  аахпыппыт.

Онтон эмиэ бу «Тыыннаахтар умнубат сыллара» диэн ырыа «Айан» ансамбль толоруутугар 1975 сыллаахха Малахов курганна мустубут буойуттарга иьитиннэриллибитэ.

Дьэ, итинник истибит эрэ барыта собулуур ырыатын автордара кимнээхтэрий? Ырыа тылларын Исидор барахов аатынан орто оскуола химия5а учуутала Петр Поликарпович Одорусов суруйбута. Ити саас Кыайыы кунугэр бэлэмнэнии угэннээн турар кэмэ этэ. Эдэр авторы кэрэ-бэлиэ дата5а тугунан кытта5ын, диэн буолбутугар, черновикка сылдьар хоьоонун, музыкальнай оскуола учуутала мелодист Николай Иванович Бойлоховка «кистээн» кордорбутэ. Николай Иванович, хоьоону хаста да аа5ан корбутэ уонна Анна  Петровнаны  ынырбыта.

Oл   киэьэ      уьуон    хойукка диэри xohooннo олбот-суппэт тыын уган ыраах котор кынаты айбыттара. Yьyc кунугэр, Булуу орус онойор урдугэр туруоруллубут биллибэт саллаат пааматынньыгар «Тыыннаахтар умнубат сыл-лара» диэн ырыа Анна Петровна толоруутугар аан бастаан дьуруьуйбутэ.

Ол кунтэн ыла ырыа Саха сирин киэн эйгэтин устун бэйэтин айанын са5алаабыта. Эмиэ онтон бэттэх бу ус тыа сирин учуутала ырыаны айарга араксыспат аргыстарынан буолбуттара.

Айар аартыкка кинилэр бииргэ айаннаабыттарыттан о5о аймах уоьуттан туспэт уонунан ырыалар сурулуннулар.

«Кун  сирин  урдугэр Кун  курдук  саныырбыт Кун кубэй ийэбит — Биьиги маамабыт...» Эбэтэр: «Сайын ханна  куотарый? Caьaн  сутэн  хааларый? Кыьын  To5o  буоларый? Куруук тымныы  турарый? Дьэ дьикти, дьэ дьикти, Дьикти,   дьикти   дии»,— диэн ырыалары, ама, хайа о5о садын    иитиллээччилэрэ     ыллаабаттарый?

Мелодист идэлээх Н. И. Бойлохов 20-тэн тахса сыл дьаныьан улэлээн норуокка таптатар хас да ырыа матыыбын айда. Олортон суумэрдээн «Бугун ыллыыр ырыабар», «Кырачааннар ыллыыллар» диэн 100-тэн тахса ырыалаах икки хомуурунньугу бэлэмнээтэ. Ол иьиттэн Петр Одорусов хоьоонноругар 30-тан тахса ырыаны суруйда.

Оттон П. Одорусов бэйэтэ да, бииргэ улэлиир дьонноро, уолээннээхтэрэ этэллэринэн, хоьоон суруйбакка орообут кунэ бэрт сэдэх. Оннук элбэх улэтиттэн талан-талан «Бу дьоллоох олохпун туойабын» диэн хоьооннор хомуурунньуктарын Саха сиринээ5и кинигэ издательствотыгар киллэрбитэ.

Уоьээ Булуу ус учуутала дьэ итинник бэйэлэрин сурун улэлэрин таЬынан утумнаахтык, айымньылаахтык уонна таьаарыылаахтык кыттыьан улэлииллэр. Ол улэлэрэ хоьоон буслан кутуллар, ырыа буолан дьиэрэйэр.

Е. АФАНАСЬЕВ,

Кыым хаьыат, 1979 с. алтынньы 18 к.