«ТЫЫННААХТАР  УМНУБАТ  СЫЛЛАРА» ЫРЫА

СОЛБУЛЛУБАТ  ТОЛОРООЧЧУТА, САХА  РЕСПУБЛИКАТЫН  КУЛЬТУРАТЫН ТУЙГУНА  АННА  ПЕТРОВНА  ИВАНОВА

1943 с. Тонуо Кууну нэьилиэгэр колхозтаах кэргэнигэр тереебутэ.

1972 с. Иркутскай куоракка Илин Сибиирдээ5и тыа сирин уус-уран самодеятельноьын кыттыылаахтарын куннэригэр «Тыыннаахтар умнубат сыллара» ырыаны аан бастаан толорбута, Саха АССР тэриллибитэ 50 сылыгар аналлаах телевизионнай фестивальга Уеьээ Булуу хорун коллективын кытта толорбута, онтон ыла 38 сыл устата Кыайыы ерегейун куннэрин Анна Петровна  гимны толоруута ситэрэн биэрэр, киэргэтэр, дьону-сэргэни патриотическай тыынна иитэр, уоттаах сэрии ынырык сыллара хатыламматтарыгар ынырар.

1967 сылтан Уеьээ Булуутээ5и музыкальнай оскуола преподавателэ, Саха республикатын культуратын туйгуна, улэ ветерана, Уеьээ Булуу улууьун, Уедугэй нэьилиэгин бочуоттаах олохтоо5о.

Ырыаьыкка

Евдокия ГАВРИЛЬЕВА

Кэрэтик да5аны ыллыыгын,

Киэн-холку куолаьын ырааьын!

Ыра5ын, тапталгын, олоххун

Ырыа5ар эн кэпсиир курдуккун.

Кутуллар эн кэрэ куолаьын —

Кун кемус сыыйыллар ута5а,

Ууннэрбит сибэккин — кыысчаанын

Уерууттэн мичээрдиир хара5а.

Талбаара, мэндээрэ чуумпурбут

Тереебут-уескээбит киэн Булуун,

Дьиктиргээн тутаары сырсыбыт

Дьэрэкээн арылы кустугун.

Кэрэтик да5аны ыллыыгын

Сааланы умуру тарданнын,

Сардана садарах кыымнарын

Сурэххэ, дууьа5а кута5ын!

Тереебут алааспар.— Дьокуускай: «Ситим» ЧИФ, 1995.— С.56.

Кэрэ ырыа кэ¤иилээх…

Тороппуттэриттэн   эрдэ маппыт Аана кыысчаан адьас кыратыгар 1949 с. о5о дьиэтигэр киириэ5иттэн детдом о5отунан аа5ыммыта. ЫрыаЬыт ырыаьыт буолуох курдук, кини манна олорор кэмигэр араас музыкальнай инструменнарга оонньуу уорэммитэ. Дьокуускайдаа5ы музыкальнай училище5а уорэнэ барбыта. Экзаменатор Грант Арамович Григорян бэйэтэ этэ. Онно Аана Иван Гоголев тылыгар, Г.А.Григорян музы катыгар "Сахам сирэ барахсан" ырыаны толорбута. Григорян со5уон сохпутэ: олус куустээх контральто куолас киьи ахсын бэриллибэт, аны туран кыыс, ким да уорэппэтэ5ин урдунэн, музыкальнай инструменнарга оонньуура эмиэ урдуктук сыаналаммыта. Бу училище5а кини суола биир дойдулаах дьуогэлэрин Зоя Николаевнаны, Любовь Тобурокованы кытта тиксиьэ туЬэр. Ус дьуогэлии кыргыттар музыка кынаттаах олохторо са5аланна5а дьэ ити. Анна 1967 с. музыкальней училищены бутэрэн дойдутугар Уоьээ Булуугэ ананар уонна кун бугунугэр диэри харыс халбарыйбакка, халты хаам-пакка о5о музыкальнай оску-олатыгар улэлии сылдьар. Итиччэ уьун кэмнэр усталарыгар бэрт элбэх о5ону уорэттэ-такайда.

Кэлин сылларга Анна Петровна уопсай фортепианоны домра, скрипка, хорео­графия кылаастарыгар уорэтэр. Манна да5аны элбэх о5о уерэнэн музыканы арахсыспат аргыс оноьуннулар.

Анна Петровна урдук категориялаах преподаватель. Кини уьун сыллаах сыралаах улэтэ Россия уонна Саха сирин Культура5а министерстволарын Бочуотунай грамоталарынан  бэлиэтэммитэ.

1985 с. элбэх о5олоох ийэлэргэ бэриллэр иккис степеннээх ордены ылбыта. Са­ха Республикатын культуратын туйгуна.

Ити эрээри Анна Петровнаны дьон-сэргэ туох-ханнык иннинэ чугас эргин тэннээ5э суох ырыаьыт быьыытынан билинэр. оссо Дьокуускайга училище5а уорэнэ сылдьан 1965 с. лауреат аатын ылбыта. Хайа кун уорэ5ин бутэрэн кэлиэ5иттэн Анна сценаттан туспэт ырыаьыт быьыытынан ааты-рыан аатырар. Улахан ырыаьыттар аан маннай албан аат суолугар уктэнэллэригэр ыллаабыт ырыаларын хаьан да умнан быраьан кэбиспэттэр. Мэлдьи инники куоннэ тутан ыллыыллар. "Тыыннаахтар умнубат сыллара" диэн патриотическай ырыа тылларын Петр Одорусов суруйбута, мелодиятын Николай Бойлохов айбыта. Дьэ, дирбийэн-дарбыйан ырыа да ырыа. Ырыа 1972 с. айыллыбыта, Анна Петровна куустээх контральт куолаьыгар анаабыт курдук соп тубэспитэ. Иркутскай куоракка Илин Сибиир уус-уран самодеятельноьын коруугэ Саха сирин делегациятын састаабыгар киирэн кыттыбыта уонна ити ырыатынан лауреат урдук аатын ылбыта.

Анна Петровна биэс о5о амарах ийэтэ, алта о5о тапталлаах эбээтэ. Кини дьиэ кэргэнин оло5ун сылыктаан кордоххо, угустэрэ кэрэ эйгэтигэр абылатан, талааннар табыллан тахсан эрэр курдуктар. Сиэнэ Ануля хайаан

да5аны эбэтин аатын аатта тыа, туйа5ын хатарыа диэн эрэл баар. Уолаттара араас музыкальнай инструменнар га оонньууллар, фонограмма онороллор, ыллыыллар. Кэргэнэ Валерий Никонович бэйэтэ туспа олоххо керуулэрдээх киьи, олору улуус хаьыатын аа5ааччылара бэркэ билэллэр.

Анна Петровна айыл5а5а олус чугас, мэлдьи кыьыннары-сайыннары сибэкки ортотугар олорор. Сиэннэри-гэр айыл5а кэрэтин, кундутун мэлдьи санатар, тыа5а та5ыста5ына сиэннэрин сиэтэ сылдьан от-мас арааьын уорэтэр, такайар. Кини олох ыараханын этинэн-хаанынан билэн улаап-пыт буолан оло5у сыаналыырга уорэтэр.

Анна тоьо да 60 сааьын томточчу туоллар кырдьары кыйдаан, оссо тэптэн туран ыллыа-туойуо, чуопчаарар кэрэ чыычаах буолан биьигини саатата сылдьыа диэн бигэ эрэллээхпит уонна уоруубутун уллэстэбит: олунньу 29 кунугэр киэьэ 18 чаастан А.Е.Кулаковскай-Оксокулээх олоксой ааты-нан Культура киинигэр Анна Петровна Иванова Уоьээ Булуутээ5и национальнай инструменнар оркестрдарыгар до5уьуоллатан айар концерыгар Дьокуускай олохтоохторун ынырар.

Мария МАТАХОВА, Римма ДМИТРИЕВА.

УеЬээ Булуу. Саха сирэ хаьыат, 2004 с., Олунньу 28 кунэ, 4 стр.

Дьон дууЬатын тутааччы…

         Ырыа – бу искусство кэрэ керунэ. Манна мелодия дор5оонноро поэт айбыт уус-уран тылларын кытта бииргэ силбэЬэн, дьуерэлэЬэн, бэйэ-бэйэлэрин байытыЬан биэрэллэр, киЬи ейугэр умнуллубаттык хатанар, дууЬатын долгутар бэртээхэй колоритнай хартыынаны уескэтэллэр.

         Ырыа кэрэ дуораана тереебут сирбитигэр дуораЬыйа, доллоЬуйа кутулла турда5ына, ким санаата кенньуербэт буолуой? Тереебут дойдуга ити истин тапталы ырыанан ыллаан бар дьону уердуу, кинилэр махталларын ылыы бу туохтан да кэрэ бэлэх.

         Оннук дьолу тиэрдээччинэн ырыаЬыт Анна Дмитриева буолар. Кини 1943 сыллаахха хара улар мунньустар халын систээх, тайа5ы таныытыттан, эЬэни ар5аЬыттан сиэтэр байанайдаах, булчут сирдээх Тонуо-Кууну нэЬилиэгэр колхозтаах кэргэнигэр тереебутэ. Улаатан, киЬи-хара буолан, иннигэр-кэннигэр суурэр ирбинньик о5олордонон, оло5о туспа остуоруйалаах, кэрэхсэнэр кэрэ-бэлиэ уратылаах буолан, кунду аа5ааччыларга кэпсэл оностон суруйан эрдэ5им.

         Аанчык балтараа саастаа5ыттан тулаайах хаалбыта, онтон Советскай былаас биэрбит енетунэн Нам детдомугар иитиллибитэ. Оскуола5а уерэнэ сылдьан уус-уран самодеятельноска себулээн кыттара, араас инструменнарга: балалайка5а, гитара5а, гармошка5а, баянна боростуой мелодиялары таЬаарара. Кэлин ол искусство суолугар уктэнэригэр терует буолбута. Сэттэ кылааЬы бутэрээт, Якутскайлаа5ы музыкальнай училище5а уерэнэ киирбитэ. Онно ханнык отделение5а киирэрэ биллибэт буолан, комиссия быЬаарытынан дирижерскай-хоровой отделение5а ылыллар. Ессе скуола5а бэлэмнэнии кылааска уерэнэ сылдьан,сцена5а бастакы «сурэхтэниини» З.Винокуров «СылгыЬыт» диэн ырыатын ыллаан ылбыта. Дьэ итинтэн ыла са5аланар ырыаЬыт быЬыытынан биллиитэ.

         1967 сыллаахха Улуу Октябрьскай революция уйэ анаардаах юбилейыгар аналлаах уус-уран самодеятельноЬы керуугэ училище хоругар кыттан, лауреат аатын ылбыта. Ити дьылтан биЬиги оройуоммут музыкальнай оскуолатыгар кун бугунугэр дылы фортепиано преподавателинэн улэлии сылдьар. Кэннэки хас да сыл устата бэйэтин кылааЬыгар 100 бырыЬыан билиини ситиЬэр.

         БиЬиги оройуоммутагр кэлиэ5иттэн элбэх гастролларга, агитбиригээдэлэргэ салгыбакка сылдьыЬар. Анна Петровна ырыаларын Эдьигээн булчуттара, табаЬыттара, Лена кытылыгар олохтоох оройуоннар хоЬуун, улэЬит дьонноро, Булуу умнаЬын алмаасчыттара умсугуйан истэллэр. Кини хас толоруута угэс курдук дохсун ытыс тыаЬынан сцена5а хос-хос ынырыынан до5уЬуолланар.

         Ол курдук Аанчык куолаЬа хаЬан да кэхтибэт, кими ба5арар абылыыр урдук иэйиилээх. Ол барыта толорор ырыатыгар туох баар дууЬатын, сурэ5ин иэйиитин биэриититтэн тахсар. Кини ордук патриотическай ере кете5уллуулээх, лирическай, кердеех ырыалары табыллан толорор. Анна Петровна репертуарыгар мелодистар Д.Данилов, В.Ноев, А.Алексеев, композитордар М.Жирков, З.Винокуров, Г.Комраков о.д.а. ырыалара бааллар. Кини репертуарын санаттан сана ырыаларынан байытар угэстээх. Саамай кылаабынайа – сана, кэрэ ырыаларынан бар-дьону уердэ турар ба5алаах.

          1972-73 сылларга ыытыллыбыт уус-уран самодеятельноЬы Бутун Россиятаа5ы керуугэ республикатаа5ы, Илин Сибиирдээ5и тумук концертарга кыттыыны ылбыта уонна иккиэннэригэр лауреат буолбута. Иркутскай куоракка ыытыллыбыт керуугэ кини толоруутун истэн баран Э.Климова «Восточно-Сибирская правда» хаЬыакка бу курдук суруйбута: «Высокой публицистичностью отмечаются и современные вокальные сочинения, избранные самодеятельными певцами своего исполнения на зональном смотре. У преподавательницы Верхневилюйской музыкальной школы Анны Дмитриевой приятное меццо-сопрано, возможности голоса она использует максимально, чтобы донести до слушателей основную мысль песни: герои сорок первого года, герои сорок пятого, не вернувшиеся с полей войны, все равно живут в народе, вместе рядом с нами. («Мы помним» мелодия Н.Бойлохова, стихи П.Одорусова)».

         1976 сыллааххы ыытыллыбыт республикатаа5ы ыччат фестивалыгар В.Ноев «Кыракый уолчааным», В.Никаноров «ЫЬыах» диэн ырыаларын толорон, лауреат буолбута. Кини оройуонна ыытыллар керуулэргэ уус-уран самодеятельность коллективтарын бэлэмниир идэлээх. Онно Анна Петровна бэлэмнээбит коллективтара 1-2 миэстэлэри ылааччылар.

         Билигин уус-уран самодеятельноска кыттан эрэр эдэр толорооччуларга кини киэн масштаабтаах общественнай улэтэ уонна айар дьо5ура холобур буолуохтаах.

Николай БОЙЛОХОВ

«Коммунизм сарданата» хаьыат, 1976 с.,  сэтинньи 4 к.,  4 стр.

Анна Петровнаны аанньала арыаллаатын!

…Сааскы сылаас сырал5анныы

Санныбыттан кууЬуон дуо?

Муора кунду кубатыныы

Куннэ илдьэ кетуен дуо?...

         Бу тылларын Анна Петровна Иванова толоруутугар истибэтэх улуус олохтоо5о да, о5ото да суо5а чахчы. КиЬи хаста да истибитин ончу хал буолбат, теттерутун сана истэрдии хас хамсаныытыгар тиийэ кэтэЬэ5ин-манаЬа5ын. Музыка, куолас кууЬугэр абылатан сургэлиин кете5уллэ5ин, айыл5а маанылаабыт талааныгар сугуруйэ5ин.

         Анна Петровна 1943 А5а дойду сэриитин ыар тыыннаах сылыгар Тонуо Куонуга кун сирин кербутэ. Балтараа саастаа5ыттан тулаайах хаалар дьыл5аламмыта. 12 о5оттон саамай кыралара хаалан туерт сааЬыгар диэри эбэтигэр, эбэтин сутэриэ5иттэн алтатыгар диэри тастын аймахтарыгар иитиллэр. 1949 сыллаахха колхозтар беденсуйуулэригэр Намнаа5ы о5о дьиэтигэр киирбит. «Оччолорго директорынан Кононов Василий Евсеевич улэлиирэ. 1953 с. детдом УеЬээ Булуугэ кеспутэ, директор Седалищев Иван Иванович этэ. Оччотоо5у иитээччилэр ураты да истин, эйэ5эс этилэр. Ордук Марфа Варламовна Никифоровнаны ейдеен хаалбыппын. Ненуе сылыгар доруобуйабынан мелтеен Ньурба Куочайын, Убайаан детдомнарынан иитиллэн, уерэнэн 7 кылааЬы бутэрбитим», - диир Анна Петровна.

         «Бэйэбин ейдуехпуттэн наар ыллыыр курдук этим. Тугу-тугу ыллыырбын отой ейдеебеппун. Детдомна 6 саастаахпар кэлэрбэр улахан кыргыттар: «Хайа, Аанчык, ырыа билэ5ин дуо?» диэбиттэригэр биири да билбэтэхпэр «Пахай, оччо5о манна ылбаппыт, кэлбит сиргэр бар» диэннэр ытыы-ытыы баран истэхпитинэ Марфа Варламовна керсен тенуннэрбиттээх.

         Ньурба детдомугар балалайка5а, гармошка5а, баяна оонньуурга уерэммитим, ырыа, ункуу буоллун – барытыгар кыттыЬарым.

         Сэттэ кылааЬы бутэрэн баран, Дьокуускайдаа5ы музыкальнай училище5а киирбитим. Баянна уерэниэхпин ба5арбытым да, сааЬым кыра буолан ылбатахтара, онон фортепиано кылааЬыгар уерэммитим. УеЬээ Булууттэн Тобурокова Люба, Николаева Зоя, Ефимов Вася (Баянист Баака), композитор Ксенофонтов Владимир буолан бииргэ бутэрбиппит.

         Училище5а уерэнэр сылларбар театрга улэлии хааллара сатаабыттарыттан аккаастанан УеЬээ Булуугэ дирижер-хоровик идэлээх улэлии кэлбитим. Оччотоо5уга музыкальнай оскуола директора Артур Васильевич Васильев этэ. Ол 1967 сылтан улэ киниискэтигэр учууталынан ылыллыбытым туЬунан биир бирикээс суруллубута. Музыкальнай оскуола5а уопсай фортепиано учууталынан 1967 сыл атырдьах ыйын 14 кунугэр ылылынна диэн уонна пенсия5а тахсыбытым туЬунан».

         Улэ киниискэтигэр биир эрэ бэлиэлээх, тэрилтэ5э улэлии киирэн баран харыс да халбарыйбака пенсия5а тахсан салгыы улэлии сылдьар киЬи бэрт сэдэх буолуохтаах. Бу чахчы талбыт идэ5э тайаныыны, улэ5э ис дууЬаттан бэриниилээх дирин тапталы туоЬулуур.

         Анна Петровна учууталлыырын таЬынан народнай инструменнар оркестрдара тэриллиэ5иттэн араас тэриллэргэ оонньоЬон, о5олору уерэтэн, оччоттон солисткалаан бу куннэ тиийэн кэллэ. Училище5а уерэнэр сылларыттан ахсаана биллибэт конкурстарга саха мелодистарын, композитордарын ырыаларын контральт куустээх куолаЬынан Дьокуускайынан, Иркутскайынан, Магаданынан, Саха сирин бутуннуу кэрийэн, толорон дьон-норуот урдук сыанабылын ылбыта, дипломант, лауреат ааттара инэриллибитэ, республикатаа5ы радио фондатыгар ырыалара киллэриллибиттэрэ. Олор истэригэр П.Одорусов тылларыгар, Н.Бойлохов мелодиятыгар «Тыыннаахтар умнубат сыллара» гимн тэнэ ырыа уйэлэргэ ыллана туруо5а.

         Улуус общественнай оло5ор мэлдьи инники куеннэ сылдьар, эдэр коллегаларыгар еруу кемелеЬер, уус-уран самодеятельность ветерана Анна Петровна улууска, республика5а музыкальнай кадрдары бэлэмнээЬиннэ, культурнай оло5у сайыннарыыга улахан кылаатын иЬин угус Бочуотунай грамоталарынан на5араадаламмыта, «Саха Республикатын культуратын туйгуна» аат инэриллибитэ.

         Кини оло5ун до5оругар Валерий Никоновичка, биэс о5отугар, сиэннэригэр куннэ кербут кун тэнэ киЬилэрэ. Ырыа куттаах искусство киЬитэ буоларын быЬыытынан сибэккигэ олус сыста5ас, кыЬыннары сибэкки эгэргэтин ууннэрэр. Сайынны кэрэ сибэккилэрин уЬун уйэлээри хатаран кэрэ кестуулээх композициялартан паннолары онорон тулатынаа5ы дьонун уердэр.

Стручкова З.

«УеЬээ Булуу» хаьыат, 2003 с., сэтинньи 14 к., 4 стр.

Утуекэннээх улэЬит ытыктанар ырыаЬыт

         Куустээх кэрэ куолаЬынан керееччу тапталын, махталын чахчы да ылыан ылбыт Анна Петровна Иванова ырыатын истибэтэх киЬи Сахабыт сиригэр, бука, суо5а буолуо.

         Анна ырыа5а дьо5урдаа5а о5о эрдэ5иттэн биллибитэ, баара-суо5а сэттэ сааЬыгар Нам кулуубун сыанатыгар тахсан «СылгыЬыт» диэн ырыаны толоруо5уттан, ырыа5а умсугуйан, балалайка5а, гитара5а, хормуоска5а, баянна оонньоон барбыта. Нота диэни туЬээн да баттаппатах, анаардас истэр

дьо5урунан музыка5а дьарыктана сылдьар кыыс, 7 кылааЬы бутэрэн баран Дьокуускай куоракка музыкальнай училище5а уерэнэ киирбитэ. 1967 с. музыкальнай оскуола преподавателэ идэлээх дипломун туппутунан тереебут УеЬээ Булуутугэр улэлии кэлбитэ. Кини улэтин киниискэтигэр баара-суо5а биир сурук баар: 1974 сылтан улэ5э ылылынна диэн. Бу уЬун сыллар усталаах-туораларыгар о5о санаатын табан, сыламтата суох кинилэр сайдыыларыгар олук уурбут, олох кэрэтигэр уЬуйбут, музыка эйгэтин уерэнээччилэригэр тириэрпит уЬулуччулаах учуутал. Ону культура, искусство, учуутал идэтин баЬылаабыт уерэнээччилэрэ туоЬулууллар, ситиЬиилэринэн уердэллэр.

         - Билинни киЬи бириэмэ сырсыытыгар сылдьар. Бириэмэни сатаан аттарынар киЬи бары еттунэн сайдыылаах буолар. БиЬиги о5олорбут ханна да тиийбиттэрин иЬин атын омугу кытта тэбис-тэннэ кун солото суох айаллар-туталлар, уерэнэллэр-улэлииллэр. Ону билэр буоланнар, тереппуттэр о5олорун музыкальнай оскуола5а уерэттэрэ биэрэллэр, - диэн улэтин туЬунан Анна Петровна санаатын уллэстэр.

         А.П.Иванова ырыалара тереебут дойдуга тапталга, айыл5а5а сугурууйэ ананаллар. П.Одорусов уонна Н.Бойлохов айбыт елбет тыыннаах «Тыыннаахтар умнубат сыллара» диэн ырыаны Анна Петровна кынаттаан кетуппутэ. Кини куустээх куолаЬынан ере кууруулээхтик ыллыырын хас сылын аайы сырдык Кыайыы кунугэр республика олохтоохторо бука бары истэбит, долгуйабыт. «Хотун Булуу» телестудия биэриитин са5аланыытыгар «УеЬээ Булуум – урдук уеруум» ырыата гимн буолан дуорайар. Иккиэн чахчы да табыллыбыт ырыалар.

         1972 с. Иркутскай куоракка Илин Сибиирдээ5и тыа сирин уус-уран самодеятельноЬын кыттыылаахтарын куннэригэр сабыс-сана суруллубут «Тыыннаахтар умнубат сылларын» Анна Петровна аан бастаан сцена5а таЬаарбыта. Эмиэ бу ырыаны УеЬээ Булуу хорун коллективын толоруутугар, Саха АССР тэриллибитэ 50 сылыгар аналлаах телевизионнай фестивальга Анна Иванова салайан илдьибитэ. 1976 с. тыа сирин самодеятельноЬын керуугэ Дальнай Востокка Магадан куоракка ыытыллыбыта. Бу керуугэ В.Никаноров «ЫЬыахха ынырыы» диэн ырыатынан Саха сирин делегациятыгар киирсэн кыттыбыта. Бу керуулэргэ барытыгар Анна Петровна лауреат, дипломант урдук ааттарын ылыталаабыта.

         Кыра эрдэ5иттэн общественнай улэ5э эриллибит кыыс, училище5а уерэнэ сылдьан профсоюзнай улэ5э кыттан барбыта. Кэлин ер кэмнэ культура улэЬиттэрин профсоюзтарын утуе суобастаахтык салайбыта. Профсоюз улэтин урдуку бэлиэтинэн на5араадаламмыта. Урукку кэмнэргэ уус-уран самодеятельность керуулэрэ нэЬилиэк, тэрилтэлэр икки ардыларыгар олус тэрээЬиннээхтик ыытыллаллара. Дьон маассабаЬын тардар хор биир сурун миэстэни ылара. Дьэ онуоха Анна Петровна улэ чааЬын кэнниттэн кун солото суох тэрилтэлэринэн сылдьан хордары уерэтэлиирэ.

         Кини ер кэмнээх общественнай улэтэ уонна кэнчээри ыччаты музыка кэрэ эйгэтин биЬигэр уерэппитэ учуоттанан, СР культуратын туйгуна, улэ ветерана, Уедугэй нэЬилиэгин, УеЬээ Булуу улууЬун  Бочуоттаах олохтоо5о урдук ааттар хаЬаайкалара. Анна Петровна аныгы киЬи быЬыытынан кэлинни кэмнэ хаартыска5а туЬэриини иккис дьарык оноЬунна. Айыл5аны, дьону-сэргэни уйэтиттэ. Инникитин айыл5аны хаартысканан дьуЬуйбутун кердерен, быыстапка тэрийэр былааннаах.

         Норуот театрын артыыската, «Дьуегэ» тумсуу чилиэнэ, урукку кэмнэргэ обком хамыыЬыйатыгар киирсиЬэн хотугу улуустарынан ыллаабытын-туойбутун оло5ун биир кэрэ кэрчик кэминэн сыаналыыр. Былырынны уонна быйылгы дьылларга дьуегэлэрин кытары Олекманан, Кэбээйинэн, Нам улуустарынан, Дьокуускайынан сылдьыЬан, бэйэлэрин курдук тумсуулэрдиин санаа атастаЬан, истин иэйиитин истээччилэргэ инэрбититтэн астынар. Дьэ, ити курдук актыыбынай керуулээх утуекэн улэЬити, ийэни, эбэни сэмэйдик сэЬэргээн туран, то5оостоох кэм тубэспиччэ музыкальнай оскуола уйэ анаардаах убулуейунэн истинник э5эрдэлээтэхпит буоллун.

Валентина Семенова.

«УеЬээ Булуу» хаьыат, 2010 с.., ахсынньы 1 к., 3 стр.

Ырыа — олох аргыьа

         О5о саас оонньообут-керулээбит, иитиллибит биьикпитин Намнаа5ы о5о дьиэтин ахтан-санаан кэллэхпитинэ миигин кытта иитиллибит эмдэй-сэмдэй кыракый кыргыттар кыысчааны Аанчыгы уоллуу кырыллыбыт баттахтаах, киэн халадаай ырбаахылаах сылдьарын субу баардык ейдуубун. Кини эмиэ о5о дьиэтин тэлгэьэтигэр оонньоон-керулээн улааппыта. Манна о5о дьиэтин директора Василий Евсеевич Кононов тегурук тулаайахтары учугэйдик керен-харайан ииппитин кун бугунугэр диэри кундутук саныыбыт.

         Аанчык барахсаны ол са5ана улахан кыргыттар керен-харайан, соро5ор дьээбэлээн ыллатан кереллере. Кыра о5о сааьыттан олус челлеркей куоластаах этэ. Чобуо кыысчаан о5о саас ырыаларын иннибэккэ-толлубакка ыллыыра.

         1952 сыллаахха Намнаа5ы о5о дьиэтэ сабыллан Уеьээ Булуугэ кеьен киирбитэ. Улахан о5олору интернаттарга, ремесленнэй училищеларга ыыталаабыттара, онтон биьигини — кырачааннары о5о дьиэтигэр киллэрэн  ииппиттэрэ. Манна да5аны биьигини кыракый Аанчыкпыт бутэьик эрээккэ турара.

         О5о дьиэтин о5олорун сотору-сотору атын оройуон детдомнарыгар атастаьыннараллара. Ол курдук Аанчык Куочай-Убайаан о5отун дьиэлэригэр иитиллэр. Аанчык сэттэ кылааьы ситиьиилээхтик бутэрээт 1961 сыллаахха Саха сирин киин куоратыгар долгуйар Дьокуускайга уерэнэ ааттаан тиийэр. Кини музыкальнай училище5а экзаменнары ситиьиилээхтик туттарар. Итинтэн сиэттэрэн ырыа абыланар ылларар.

         1961 сыллаахха училище боруогун атыллаан киирэригэр Г.А. Григорян музыкатыгар И. Гоголев «Сахам сирэ барахсан» диэн ырыаны ситиьиилээхтик толорбутун Грант Арамович олус сэргии истибитэ. Музыкальнай училище теоретическай билиини, вокальнай толоруулары сатабыллаахтык баьылыыр. Контральт куустээх куоластаах буолан кини толорор ырыалара тургэнник ситиьиилэммиттэрэ.

         Анна Дмитриева бу музыкальнай училище5а уерэнэр кэмигэр биир дойдулаах дьуегэлэрэ Зоя Николаеваны, Любовь Тобурокованы кытта суус суустэриттэн ейенсен ситиьиилээхтик уерэммиттэрэ. 1967 сыллаахха музыка преподавателин идэтин ылан биьиктээбит, билии биэрбит училищетыттан арахсан Анна Дмитриева тереебут оройуонугар Уеьээ Булуугэ улэлии кэлэр.

         Бэ5эьээнни студентка аны Анна Петровна диэн аатынан ынырыллар буолар. Онтон ыла 24 сыл устата фортепианнай кылааска харыс сири халбарыйбакка Анна Петровна Дмитриева-Иванова саха бастакы композиторын М.Н. Жирков аатын сугэр музыкальнай оскуола5а кун бугунугэр диэри ситиьиилээхтик улэлиир.

         Сыл хонук диэбиккэ дылы кун-дьыл биллибэккэ ааьар. Анна Петровнаны музыкальнай оскуола преподавателин эрэ быьыытынан кэпсиир тутах буолуо5а. Кини оройуон общественнай оло5ор активнайдык кыттар. Оройуон уус-уран самодеятельноьын сайыннарыыга куускэ кыттар. Кини а5а табаарыстара, наставниктара А.В. Васильев, Н.И. Бойлохов киниэхэ утуелэрэ угус этэ. Иитиллибит Намыгар баар самодеятельнай композитордар М.И. Константинова, Г.М. Никифоров эмиэ куус-кеме буолбуттара. Оройуон уус-уран самодеятельноьа республика, зона керуулэригэр инники миэстэ5э тахсыытыгар музыкант-вокалист быьыытынан сыралаахтык улэлэспитэ.

         Дьон, норуот ииппит  боростуой кыыьа эйэ5эс майгытынан уус-уран самодеятельность кыттыылаахтарыгар ытыктанар. Кинини кытта эн-мин дэьэн Лидия Афанасьева, Фома Баскаров уо.д.а. талааннара арыллыбыта.

         Оройуон уус-уран самодеятельноьын сайдыытыгар угус сыратын биэрбит Мария Иванова биьиги Аанчыкпыт утуе субэьитэ эрэ буолбакка чугас эдьиий курдук кемелеьере. Иккиэн вокальнай ырыалары тус-туспа куоласка арааран олус табыллан толороллоро.

         А.П. Дмитриева-Иванова биир табыллыбыт ырыатынан самодеятельнай композитор Н. Бойлохов мелодиятыгар, П. Одорусов тылларыгар «Тыыннаахтар умнубат сыллара» диэн ырыа буолар. Аана бу ырыаны куустээх чуолкай куолаьынан ере кууруулээхтик ыллаата5ына биьиги, сэрии тулаайахтарыгар, а5аларбыт, убайдарбыт кыырыктаах кыргыьыыга субу киирэн иьэрдии кестен ааьарга дылылар. Ол курдук ылыннарыылаахтык ыллыырын еруутун  кэтэьэбит. Бу ырыа тылын олус табан суруйбут Петр Одорусовка саха омук баарын тухары еруу махтана турарыгар эрэлим улахан.

         Анна Петровна ыал сэмэй ийэтэ, биэс о5о амарах аанньала. Улахан кыыьа Маша номнуо ыал буолан икки эмдэй-сэмдэй о5олонно. Бэйэтин кырачаан о5олоро Дима, Миша Ивановтар ийэлэрин ырыа5а анаммыт оло5ун инникитин салгыахтарын туйа5ын хатарыахтарын сеп. Анна чугас до5оро Валерий Никонович эдэр сааьыттан улэ5э эриллибит утуе киьи быьыытынан дьонугар-сэргэтигэр ытыктанар. Кини Аанчыгын дирин талааныгар улахан убаастабылынан сыьыаннаьара ете кестер.

         Анна Петровна сайынны енурук куйааска инньэ Туобуйанан, Сургуулугунан, Кырыкыйынан, Харбалаа5ынан сылдьан агитбригадаларга ыллаан-туойан тыа сирин улэьит дьонун сынньаланын элбэхтик тэрийсибитэ.

         Анна Петровна Дмитриева-Иванова отут сыл уус-уран самодеятельноска активнайдык кыттыбытын бэлиэтээьиннэ Саха АССР культуратын утуелээх улэьитэ самодеятельнай композитор М.И. Константинова, РСФСР уонна Саха АССР культуратын утуелээх улэьитэ И.С. Семенов, олохтоох поэт П.П. Одорусов уо.д.а. уонунан аа5ыллар кини чугас дьонноро бар5а махталы, истин иьирэх тыллары эппиттэрэ. Кинини норуот билинэрэ, ытыктыыра онно арылхайдык кестубутэ. Ийэ дойдуга иитиллибит иэьи улэнэн, буолаары буолан урдук таьаарыылаах улэнэн телееьун ырыаьыт, музыкант А.П. Дмитриева-Иванова оло5ор толору кестер.

Иван Елисеевич ИВАНОВ,

ССРС культуратын туйгуна.

«Уеьээ Булуу» хаьыат, 1991 сыл, атырдьах ыйын 31 к.

Ыллаа, Анна, ыллаа

         А5ыйах сыллаа5ыта А5а дойдуну кемускуур Улуу сэрии активнай кыттыылаа5а элбэх орденнар, медаллар кавалердара Илларион Леонтьевич Омукчанов Волгоградка Мамаев Курганна сылдьан кэлэн баран, онно ураты сургэтэ кете5уллубут уерэн-кетен кэпсээбиттээх. «Улуу мемориал уеьэ еттугэр тахсан истэхпинэ «Тыыннаахтар умнубат сыллара» диэн ырыаны тардан кэбиспэттэр дуо. Кер, онно ураты сылайан, нэьиилэ дабайан испит бэйэм чэпчии туспутум. Дьэ учугэйэ бэрдэ, бэйэм дойдум, бэйэм уерэппит о5ом, онтон кэлин бииргэ улэлээбит Буетур Одорусовым тылларыгар, биир дойдулаа5ым Анна Дмитриева сургэни кете5ер куустээх куолаьа кутулла туспутэ».

         Дьэ кырдьык ити ырыа элбэхтэр куттарын-сурдэрин туппут дьоьун айымньыбыт Советскай народ А5а дойдуну кемускуур Улуу сэриигэ фашизмы кыайбыта 40 сылыгар анаан ыытыллыбыт советскай патриотическай ырыалары пропагандалыыр айар уус-уран самодеятельноьы Бутун Союзтаа5ы керуу тумугунэн поэт Петр Одорусовка, композитор Николай Бойлоховка ССРС Композитордарын Союьун Правлениетын бастакы секретара, Социалистическай Улэ Геройа композитор Тихон Николаевич Хренников илии баттааьыннаах Советскай Союз Композитордарын Союьуттан Москваттан кэлбит Дипломнары ылар дьолломмуттара. Ити 1985 сыл ыам ыйын 24 кунугэр этэ. РДК дьиэтигэр туттарбыттара.

         Оттон ырыа ырыа буоларыгар, кини киэн билиниини ыларыгар ессе кырата суох оруолу кинини толорооччу ырыаьыт ыларын умнуо суохтаахпыт. «Тыыннаахтар умнубат сыллара» айыллыбыта син балачча ер буолла. Ол тухары бу патриотическай ырыаны элбэх солистар, дуэттар, ессе хор толорууларыгар иститэлээтим да5аны Анна Дмитриева толоруутугар тиийэри истэ иликпин. Ити санаабын элбэхтэри кытта уллэьинним да, кинилэр эмиэ онно себулэьэллэр.

         Бу ырыа Анна Петровна контральт куолаьыгар эрэ ананан айыллыбыт курдук. Композитор Н.И. Бойлохов бокуонньук: «Бы ырыаны мин Анна Петровнаны кытта бииргэ улэлээбэтэ5им буоллар, айарым саарбах этэ. Мин кинини учугэй ырыаьыт быьыытынан билбитим ыраатта эрээри, хайдах эрэ кини куустээх куолаьыгар сеп тубэьэр ырыа5а, айымньыга тубэьэ илик диирим».

         Ырыаьыт элбэх ырыанан аатырбат. Кини ити ырыаны толорор буолбута тута аатырарга, биллэргэ барбыта. Анна Дмитриева сцена5а киирэн ырыа тылларын чин-чинник этэр тыллара баай контральт куолаьа кутулунна да теьелеех да киэн саала иьэ сэргэхсийэ, кинини тулалыы умуруйэ туьэргэ дылы буолар. Оннук буолбуттара Магадан, Иркутскай, Дьокуускай куораттар аарыма концертнай саалалара. Саха сирин элбэх улуустарын улахан, кыра дыбарыастарын, кулууптарын саалалара.

         Анна Петровна 1967 сыллаахха Дьокуускайдаа5ы музыкальнай училищены бутэриэ5иттэн дойдутугар Марк Жирков аатынан музыкальнай оскуола5а фортепиано кылааьыгар улэлиир. Бэйэтин бу себулуур идэтигэр элбэх ыччаты уьуйбута, сорохторо хайы-уйэ билигин бэйэтин кытта улэлэьэллэр. Кини билигин ырыаьыт быьыытынан иккис киэн билиниини ылбыт ырыата Саха народнай поэта Леонид Попов тылларыгар Егор Кампеев музыкатыгар «Ураанхайдыы уруй» диэн ырыата буолан эрэр.

         Кунду Анна Петровна, кутулла доллоьутар кэрэ чуор куоласкынан бар дьонун дууьатын, сурэ5ин уердэ-кетутэ сырыт.

Егор АФАНАСЬЕВ.

«Саха сирэ» хаьыат, 1993 сыл, ахсынньы 11 к. 

АННА ПЕТРОВНА ИВАНОВА ТУЬУНАН БЭЧЭЭККЭ

Афанасьев Е. Ыллаа, Анн… Продолжение »